تجربه کاربری چیست؟ معرفی عناصر تشکیل دهنده UX

در گذشته موضوع طراحی و رابط کاربری(User Interface) در وب سایت‌ها و اپلیکیشین‌ها بسیار مورد توجه بود. اما امروزه این بحث اندکی تغییر کرده و در چند سال اخیر مفهومی به اسم تجربه کاربری (User Experience) مورد توجه قرار گرفته است. زیرا تجربه و تعامل کاربر یا مخاطب در وب سایت یا اپلیکیشن از اهمیت بیشتری برخوردار است.

محصولات و خدماتی که ما روزانه در بستر اینترنت با آنها سروکار داریم توسط تجربه کاربری شکل می‌گیرند و همین موضوع می‌تواند عامل شکست و موفقیت یک کسب‌وکار یا برند باشد. شغل طراح تجربه کاربری یک کار چالش برانگیز است و به سرعت در حال رشد و پیشرفت می‌باشد. لازمه پیشرفت در این شغل تسلط بر مجموعه‌ای از مهارتها می‌باشد. در این مقاله قصد داریم تجربه کاربری را بطور کامل به شما معرفی کنیم و هر آنچه که برای ورود به این شغل لازم است بدانید را با شما به اشتراک بگذاریم.

تعریف تجربه کاربری

تجربه کاربری یا UX که مخفف User Experience است، شامل نگرش‌ها، رفتارها و احساسات یک کاربر در مورد استفاده از یک محصول، سرویس یا سامانه خاص می‌باشد. این بدان معناست که هنگام ارتباط انسان با رایانه، تجربه‌های ارزشمند و جنبه‌های کاربردی ایجاد می‌شود که بر عواطف کاربر تاثیر گذاشته و موجب تغییر احساسات او می‌شود. در تعریف ساده‌تر می‌توان تجربه کاربری را به صورت زیر تعریف کرد:

“به بازخورد کاربر هنگام استفاده از محصولات یا خدمات “تجربه کاربری” گفته می‌شود. یعنی کاربر زمان استفاده از محصول شما چه احساسی دارد یا چه فکری می‌کند؟”

تجربه کاربری چگونه پا به عرصه وجود گذاشت؟

برای اولین بار دان نورمن در دهه 80 اصطلاح “تجربه کاربری” را استفاده کرد، اما مفهوم این عبارت مدت‌ها قبل از آن هم وجود داشت. اگر به اطراف خود دقت کنید متوجه می‌شوید که انسان قرن‌هاست به دنبال راحتی است. حتی از عصر حجر انسان‌های اولیه به دنبال تجربه کاربری بهتر بودند. این موضوع با نگاه به اختراعات برای راحتی بشر، کاملا قابل درک است.

فراهم آوردن بهترین راه حل، بدون هرگونه پیچیدگی یا دشواری مهمترین اصل در ساخت تجربه کاربری خوب است. پس براساس این اصل، شما باید سادگی و ظرافت را در محصول یا خدمات خود به کاربر ارائه دهید؛ زیرا این کار موجب افزایش کیفیت تجربه کاربری می‌شود. البته به این نکته توجه کنید که نباید تمام تمرکز خود را روی استفاده آسان از محصول بزارید. برای مثال کمپانی اپل به تولید محصولات با UX فوق‌العاده شهرت دارد. زیرا این شرمت علاوه‌بر توجه به قابلیت استفاده و کاربرد راحت، روی جنبه‌های دیگر نظیر کارایی و سرگرمی هم تمرکز دارد.

امروزه بدلیل اینکه کاربران بیشتر وقت خود را در دنیای مجازی به سر می‌برند، بازار UX در دنیای نرم‌افزاز و وبسایت‌ها و باز‌ی‌ها حسابی داغ و پر رقیب شده است. البته، UX فقط به دنیای اینترنت و نرم‌افزار محدود نمی‌شود و دنیای وسیعی دارد. زیرا هر کجا که کاربر باشد تجربه کاربری هم هست. اما در دنیای دیجیتال، بدلیل اینکه کاربر می‌تواند به سرعت یک جایگزین برای سایت و نرم‌افزار شما پیدا کند توجه به UX اهمیت خیلی بیشتری پیدا می‌کند.

برای مثال بعد از خرید یک خودکار اگر متوجه شوید از نوشتن با آن راحت نیستید، شاید آن را به سرعت و همان لحظه عوض نکنید، اما اگر با یک سایت شلوغ و نامنظم مواجه شوید که سرعت پایینی دارد، سریع آنرا تغییر می‌دهیم و سراغ وب سایت دیگری می‌رویم. اگر شرکتی قصد دارد دچار چنین مشکلی نشود و حواسش به تمام این اتفاق‌ها باشد، باید یک متخصص ux استخدام کند. در بخش بعدی از این مقاله به کار اصلی یک طراح یو ایکس می‌پردازیم.

طراحی تجربه کاربری (UX DESIGN) چیست؟

یکی از مهمترین موارد در ارائه بهترین تجربه کاربری به مخاطب، طراحی تجربه کاربری یا UX Design است. این بدان معناست که طراحی تعامل یا رابط کاربری شما به گونه‌ای باشد که کاربر در تمامی مراحل کار با سیستم شما بتواند طعم بهترین تجربه را بچشد.

ممکن است کاربران زیادی به سایت یا محصول شما رجوع کنند و هرکدام تجربه متفاوتی داشته باشند؛ اما باید طراحی مسیر کاری آنها به شکلی باشد که همه تجربه بسیار خوبی کسب کنند. بنابراین طراحی UX باید بخوبی نسازهای مخاطب را بشناسد و با تحقیقات لازم بتواند بهترین مسیر و دسترسپذیری را برای کاربر ایجاد کند.

طراح تجربه کاربری (UX DESIGNER) کیست؟

عموما طراحان تجربه کاربری به دو گروه تقسیم می‌شوند:

1. گروهی که تنها در یک شاخه مهارت و تخصص دارند یا به عبارتی به صورت تک شاخه‌ای رشد کرده‌اند. در زبان انگلیسی این افراد را با نام UX Specialist می‌شناسند.
2. دسته دوم افرادی هستند که در تمام زمینه‌ها تخصص دارند یا به زبان ساده همه فن حریف هستند و در همه فنون حریف می‌طلبند. که از آن‌ها  با عنوان UX Generalist نام برده می‌شود.

بطور خلاصه، طراح تجربه کاربر کسی است که تجربه‌های خوب و بد کاربران را شناسایی کرده و به آنها توجه دارد. از این‌رو تجربه کاربری امری لازم و ضروری برای طراحان و صاحبان کسب‌وکارها حتی مشاغل کوچک و نوپا می‌باشد.

آشنایی با عناصر تشکیل دهنده UX یک محصول

مدل لانه زنبوری یا شانه عسلی UX، یکی از مدل‌هایی است که جنبه‌ها و عناصر مختلف تشکیل دهنده UX یک محصول را نشان می دهد. نام انگلیسی این مدل UX Honeycomb می‌باشد. این روش توسط پیتر موروی(Morville) معرفی شده است و عناصر تشکیل دهنده‌ی یک محصول را 7 مورد بیان می‌کند. مطابق این مدل، یک محصول دارای تجربه کاربری خوب باید این 7 ویژگی را داشته باشد و یک طراح حرفه‌ای باید این 7 ویژگی را در محصول مورد طراحی خود بگنجاند.  در ادامه هریک از عناصر تشکیل دهنده تجربه کاربری را شرح می‌دهیم.

1- قابلیت استفاده(useable)

قابل استفاده بودن یا Usability به این موضوع اشاره دارد که کاربران بتوانند به کارهایی که برای انجام آن برنامه‌ریزی کرده‌اید، به راحتی دسترسی پیدا کنند. اگر استفاده از یک محصول بسیار دشوار یا پیچیده بود قطعا عنصر “قابل استفاده بودن” در آن بکار برده نشده است. زمانی که کاربران نتوانند از محصولی استفاده کنند، آن محصول نه تجربه کاربری خوبی دارد و نه مفید است.

2- قابل کشف یا Findable

المان‌های مهم مانند نوار جستجو، منو، دکمه ثبت نام و … در وب سایت‌ها یا اپلیکشین‌ها باید در دسترس کاربران باشد و آنها بتوانند به راحتی آن‌ها را پیدا کنند. اگر کاربر بیش از حد به دنبال المان‌های اصلی سایت شما بگردد، به این معناست که سایت یا اپلیکیشن شما از تجربه کاربری یا UX ضعیفی برخوردار است. در واقع یکی از ویژگی‌های محصولات با UX خوب، این است که عملکردها، محصولات، مطالب و هر چیزی که توسط محصول شما ارائه می‌شوند به سادگی برای کاربران قابل کشف باشند.

3- مفید بودن(Useful)

کاملا مشخص است که اگر محصولی ظاهر زیبا و کاربری آسان داشته باشد؛ اما نیاز مشتری را برطرف نکند و هیچ استفاده‌ای نداشته باشد، بی‌فایده است. به علاوه کاربران برای محصولی که نیازی به آن ندارند وقت صرف نمی‌کنند. پس به مفید و کارآمد بودن محصول خود دقت کنید.

4- مطلوب بودن (Desirable)

محصولاتی که در صورت مفید بودن و کاربردی بودن، برای کاربر خسته کننده هستند و برای او انگیزه ایجاد نمی‌کنند، از تجربه کاربری یا یوایکس ضعیفی برخوردارند. اما در مقابل آن اگر طراحی یک محصول قابل درک و لذت بخش باشد، کاربر به استفاده از آن تمایل دارد و این به معنای تجربه کاربری خوب می‌باشد.

5-ارزشمند بودن(Valuable)

طراحی یک محصول مبتنی بر نیاز کاربران یکی از مهمترین اصول طراحی UX می‌باشد. باید هنگام طراحی به این نکته توجه کنید که این محصول قرار است چه ارزش پیشنهادی را به کاربر ارائه دهد تا کاربر بتواند از آن استفاده کند. اگر محصول ارزشی در زندگی کاربر ارائه ندهد، ممکن است کاربر برای مدت طولانی از آن استفاده نکند. همچنین بهتر است پیش از طراحی یک محصول چند سوال از جمله موارد زیر را از خود بپرسید:

• آیا این محصول باعث صرفه‌جویی در وقت یا هزینه کاربر می‌شود؟
• محصولی که قرار است طراحی شود آیا کارآمدی لازم را دارد؟
• آیا به کاربر در دستیابی به اهداف خاصی در زندیگی شخصی یا حرفه‌ای کمک می‌کند؟

6-قابل اعتماد بودن(Credible)

قابل اعتماد بودن یک محصول اهمیت زیادی دارد. اگر کاربر به یک وب سایت یا اپلیکیشن اعتماد نداشته باشد، هیچ خریدی انجام نمی‌دهد.

7-در دسترس بودن(Accessible)

فاکتور Accessiblity یا دسترسی‌پذیری باعث می‌شود تا طراحان محصولاتشان را برای استفاده از افراد مختلف حتی افراد با معلولیت نظیر ناشنوایی، نابینایی، کوررنگی و … هماهنگ کنند. بنابراین طراحان باید در طراحی تجربه کاربری محصولات گوناگون نیازهای کاربران با شرایط خاص را هم در نظر بگیرند تا محصول در دسترس قشر وسیع‌تری از کاربران قرار بگیرد.

در این بخش عناصر تشکیل دهنده UX یک محصول را معرفی کردیم. نکته مهم در بکارگیری این عناصر این است که همه موارد باید در کنار یکدیگر قرار گیرند تا یک تجربه کاربری خوشایند خلق شود. در غیر اینصورت به سمت ایجاد یک ت UX بد یا ناخوشایند حرکت خواهید کرد.

مراحل طراحی تجربه کاربری

مراحل متخلف طراحی تجربه کاربری باید به ترتیب و به درستی انجام شوند تا در نهایت یک خروجی مطلوب خلق شود. زیرا طراحی UX یک فرآیند پیوسته است. در ادامه به معرفی مراحل طراحی یوایکس می‌پردازیم:

1- استراتژی

هیچ کاری بدون وجود استراتژی درست و اصولی به نتیجه نمی‌رسد و طراحی یوایکس نیز از این امر مستثنی نیست. در ابتدای طراحی باید استراتژی خود برای همه موارد را بررسی کنید، به درستی هدف‌گذاری کرده و در نهایت تاکتیک‌های خود را مشخص کنید.

2- تحقیقات

مرحله بعدی طراحی تجربه کاربری، تحقیق کردن است. باید بخوبی نقاط ضعف و قوت محصول یا خدمات خود را جستجو و تحقیق کنید. نیاز، سلیقه و رفتار کاربران را بشناسید و تحقیقات بازاری قدرتمندی انجام دهید. به این ترتیب با یک تحلیل درست می‌توانید به یک دید مناسبی از مخاطبان خود برسید.

3- طراحی اولیه

در مرحله طراحی اولیه لازم است مسیری که کاربر طی می‌کند را همراه با اقدامات احتمالی او به صورت دستی روی کاغذ بیاورید. با این کار به یک دید کلی می‌رسید و خواهید دید ابتدا تا انتها قرار است چه اتفاقی رخ دهد و چه تجربه‌ای انتظار کاربر را می‌کشد.

4- تولید اولیه طرح تجربه کاربری

در این مرحله براساس طرح اولیه باید یک نمونه اولیه و آزمایشی با استفاده از ابزارهای مناسب نظیر Figma، Sketch، XD Design و ..  پیاده‌سازی کنید. با این کار به راحتی می‌توانید در مرحله ارزیابی و تست باگ‌ها و مشکلات احتمالی را شناسایی و برطرف کرده و به نسخه نهایی نزدیک شوید.

5- ارزیابی و تست

در این مرحله با شناسایی مشکلات و باگ‌های موجود در نمونه اولیه، می‌توانید نمونه نهایی را با کمترین مشکل برای روانه به بازار آماده کنید.

6- انتشار محصول نهایی

پس از ارزیابی‌های انجام شده و رفع خطاها، می‌توانید محصول نهایی را منتشر و با دریافت‌ بازخوردها بتوانید در جهت بهبود آن گام بردارید.

جمع‌بندی و آینده تجربه کاربری

تاثیر عجیب تکنولوژی در عصر حاضر غیرقابل انکار است. تا چند سال پیش فکر نمی‌کردیم که تاکسی و غذا را با اپلیکیشن سفارش دهیم یا تصور نمی‌کردیم اپلیکشن‌هایی نظیر تلگرام یا اینستاگرام ساعت‌ها ما را با خودشان درگیر کنند. از همه مهم‌تر اینکه روز به روز تعداد افراد بیشتری به سمت کسب‌وکارهای آنلاین روی می‌آورند. همینطور که برنامه‌ها، اپلیکیشن‌‌ها، وب سایت‌ها و بازی‌های بیشتری وارد زندگی ما می‌شوند، می‌توان انتظار داشت که تجربه کاربری در حال تکامل و بلوغ باشد. زیرا UX موجب تعامل انسان با محصولات مختلف می‌شود. همچنین زیر شاخه‌های متنوعی نظیر نویسنده تجربه کاربری وارد این حوزه است که آینده شغلی افراد زیادی را تضمین می‌کند.